Geschiedenis kerkorgel
Jan Christoffel Schmidt
De oudste delen van ons kerkorgel stammen uit 1813 en zijn gebouwd door orgelbouwer Jan Christoffel Schmidt. Jan Christoffel Schmidt werd geboren in 1778 te Gouda. Jan Christoffel leerde het vak van ‘orgel- en instrumentmaker’ van zijn vader. Het twaalfde orgel dat Jan Christoffel bouwde was een zogenaamd kabinetorgel.
Handtekening Jan Christoffel Schmidt
Een kabinetorgel is een klein pijporgel dat zich in een kast bevindt die met deurtjes gesloten kan worden. Een kabinetorgel heeft meestal één klavier en geen pedaal. Met behulp van de voeten pompt de organist lucht in de windlade. Met behulp van de windlade wordt de lucht vervolgens verdeeld over de pijpen die de organist wil laten klinken. De windlade en een groot deel van de orgelpijpen uit het kabinetorgel dat Jan Christoffel Schmidt in 1813 bouwde, vormen de basis van ons huidige kerkorgel. Verschillende orgelkenners en orgelbouwers noemen de klank van deze oude orgelpijpen ‘zeer fraai’, ‘warm’ en ‘klassiek-romantisch’.
Orgelregister
Orgelpijpen zijn er in vele soorten en maten. Een serie orgelpijpen met dezelfde klankkleur wordt een orgelregister genoemd. De meeste orgelregisters bestaan in ons orgel uit 54 pijpen. Vijf orgelregisters in ons huidige orgel zijn (deels) van de hand van Jan Christoffel Schmidt.
Den Bosch
Het is onduidelijk in wiens opdracht Jan Christoffel Schmidt zijn kabinetorgel bouwde. We komen het orgel pas in 1880 weer tegen, wanneer het in bezit is van dhr. M. Lips te Zevenbergen. Hij verkocht in 1880 zijn kabinetorgel aan een kerkenraad in Den Bosch voor het bedrag van 250 gulden.
Tilburg
In de loop van de 19e eeuw splitsten zich in verschillende plaatsen groepen af van de Nederlands Hervormde Kerk. Bij de ‘afscheiding’ in Midden-Brabant speelde de nieuwe gereformeerde kerk van Den Bosch een belangrijke rol. In 1866 deed ds. Lindeboom intrede in Den Bosch. Hij stond bekend als een ijverig predikant en preekte ook veel buiten Den Bosch. In Tilburg ontstond op deze manier al snel een nieuwe gemeente. De gemeente bouwde een eigen kerk die op 1 november 1874 in gebruik werd genomen. In 1888 schonk de kerkenraad van Den Bosch het kabinetorgel van J.C. Schmidt aan de nieuwe gereformeerde kerk van Tilburg. De gereformeerde kerk van Tilburg stond aan de Lange Nieuwstraat en werd in 2003 gesloopt.
Renovatie 1902
De Gereformeerde Kerk van Tilburg liet in 1902 haar orgel renoveren door de Kamper orgelbouwer Jan Proper (1853-1922). Jan Proper bouwde nieuwe orgels, maar stond met name bekend om het ‘oplappen’ en uitbreiden van oude (kabinet)orgels. Jan Proper was hiernaast organist van het beroemde orgel in de Bovenkerk van Kampen. Welke uitbreidingen Proper in 1902 heeft uitgevoerd is onbekend. Orgelpijpen uit deze periode lijken niet bewaard te zijn gebleven.
Orgel te Koop
In 1914 werd Tilburg garnizoensstad en werd een grote groep gereformeerde militairen in Tilburg ondergebracht. Aanvankelijk werd een noodkerk ingericht, maar toen de gemeente bleef groeien werd besloten tot nieuwbouw. Op 29 november 1923 werd een nieuwe gereformeerde kerk aan het Molenbochtplein in gebruik genomen. In deze nieuwe kerk kwam een groter orgel, waardoor het oude orgel te koop werd gezet.
FOTO6 Een artikel uit ‘De Standaard’ van vrijdag 16 november 1923 luidde: “Door het plaatsen van een nieuw grooter Orgel in de nieuwe Geref. Kerk te Tilburg, bieden wij namens den Kerkeraad het oude Pijporgel te koop aan. Het Instrument verkeert in goeden staat, is met sprekend front, en wordt tegen billijken prijs afgegeven. Aangezien het oude Kerkgebouw uiterlijk 24 Nov. moet zijn ontruimd is spoed gewenscht. Aanvragen voor omschrijving met prijs te richten aan: M. Spiering – Kerkorgelfabriek – Dordrecht.”
Onze gemeente besloot te reageren op dit aanbod. Het binnenwerk van het orgel uit Tilburg werd in 1924 door de firma Spiering in een nieuwe vurenhouten orgelkast geplaatst in onze oude kerk aan de Rivierdijk. Wat Spiering verder aan het orgel gewijzigd heeft, is niet te achterhalen. Het bedrijfsarchief van de firma Spiering is door brand verloren gegaan.
Renovatie en uitbreiding 1966
Toen onze gemeente in de jaren 60 van de vorige eeuw verhuisde naar de huidige locatie aan de Jan Steenstraat, werd besloten de oudste delen van het kerkorgel op te nemen in een nieuw te bouwen orgel. Dit orgel werd gebouwd door de firma. K.B. Blank te Utrecht. Ons orgel had tot 1966 één klavier. Sinds 1966 heeft ons orgel twee klavieren en een pedaal. Orgelbouwer Blank gebruikte de windlade en orgelpijpen van J.C. Schmidt voor het onderklavier van het huidige orgel. Ook voegde hij enkele nieuwe registers toe aan het onderklavier. Het bovenklavier en het pedaal werden geheel nieuw gebouwd door Blank.
Tijdens de bouw was organist Jan Bonefaas (1925-2004) adviseur. Op 9 september 1966 werd het orgel officieel in gebruik genomen tijdens een dienst, waarin het koor ‘de Lofstem’ o.l.v. Frans van Tilburg (1933-2005) haar medewerking verleende. De dienst werd geleid door ds. J.H. van Halsema, destijds predikant te Gorinchem en consulent van onze gemeente.
Renovatie en uitbreiding 2012
In 2012 is het orgel door de firma J. L. van den Heuvel orgelbouw uit Dordrecht gerenoveerd en uitgebreid. Daarbij is het instrument uitgebreid met twee pedaaltorens. Veel pijpwerk, voornamelijk van het tweede manuaal, is vernieuwd. Er is een Subbas 16′ op het pedaal geplaatst, afkomstig uit het Van Leeuwen-orgel van de Christelijk Gereformeerde Kerk in Rotterdam-West uit 1934. De bestaande Spitsgedekt 16’ is omgewerkt tot Holfluit 8’. Ook werd een nieuwe tremulant geplaatst. Op 23 maart 2012 werd het orgel weer in gebruik genomen met een bespeling door de drie organisten van de kerk, Jan den Breejen, Teun Sterrenburg en Bastiaan van der Pijl. Een fotoalbum van het renovatieproces is te vinden onder deze link.
Organisten
De organisten van onze gemeente zijn:
| Carola Loeve | |
| Bastiaan van der Pijl | |
| Teun Sterrenburg |
Aanvragen voor het gebruik van het orgel voor studiedoeleinden kunnen worden gericht aan de voorzitter College van Kerkrentmeesters.
